- Trump ve Joker’in Politik Paralelliğinde Anti-Kahramanlık Kronolojisi - 12 Ocak 2025
- Sinemada Nükleer Manyetik Rezonans: R.M.N., Romanya ve Sağ Popülizm - 22 Ocak 2023
- Deve, Cüce, Dev: Üç Belgeselde Finansal Krizler ve Sosyoekonomi Görüngüsü - 16 Ocak 2022
- Hırsız ve Ressam (2020): Hırsızı Anlamalı Mıyız? - 3 Ocak 2022
- Artırılmış Kültürel Gerçeklik: Çizgi Filmlerin ve Animasyonların Kültürel İşlevi - 17 Nisan 2021
- Renkli Sinema Döneminin Renksiz Şaheserleri - 11 Aralık 2020
- Ferit Karol ile Kumbara (2020) Filmi ve Bir Söyleşinin Ötesi: “Siz Geniş Zamanlar Umuyordunuz” - 28 Ekim 2020
- Timurtaş Onan ile Şehirlerde Kaybolmak - 10 Ağustos 2020
- Karl Talip Kara ile Söyleşi: “Kralların Tercihidir Yağlı Boya” - 28 Nisan 2020
- Ver Parayı: Memur Olma Amir Ol - 14 Mart 2020
“(…)Yol da benzer hem uzun, hem de güzel bir masala,
O saatler ki geçer baş başa yıldızlarla.
Lâkin az sonra lezîz uyku bir encâma varır;
Hilkatin gördüğü rü’yâ biter, etrâf ağarır(…)”
Yahya Kemal Beyatlı
Herkesin kendi gözünde beliren, ayrı bir Kaf Dağı vardır aşılması gereken. Ne yola başlanan yer ile durulan yer arasındaki “Zaman” ne de “Ben” aynı olamaz hiçbir zaman. İnsanın yola revân olması ise Adem ile Havva’dan başlar bir kadim hikâyenin mâlumudur. Aşkı bulmak, coğrafyaları keşfetmek, insanlığın ayak izlerini takip etmek ya da daha iyi tanımlayabilmek için benliğini. Yani tüm bunca gayret Kaf Dağı’nın görünen yüzüne değil, hemen ardına düşebilmek uğruna.
Dilimizde seyyah, gezgin, kâşif, devende yani insanın gezeni için kullanılan bu tabirdekilerin vardıkları bir yer var mıdır? Arzulanıp da gidilemeyen ne çok yer olduğu için bir istikamette yol alanların izlerini takip etmek yakınlaştırır biraz mesafeleri. Bu nedenle bilhassa seyyahların dünyasına, kitapların içerisinden bakan bir yolculuğa çağırmak isterim sizleri. Varmayı değil, gitmeyi sevenlere.
1. Homeros – Odysseia (Can Yayınları)
Egeli ozan Homeros’un İlyada destanının devamı niteliğindeki yapıtı, İthaki Kralı Odysseia’nın, Troya Savaşı sonrası yurduna dönüş yolculuğunu anlatır. Asırlar öncesinden bugüne tazeliğini koruyan bu Antik Çağ eseri, senelerce tutsak kalan bir kralın krallığını değil, üzerine kılınmış tüm lanetlerle mücadelesi ve hayata tutunma hikâyesine odaklanır. 20 yıllık bir yolculuğun sonunda, her şey ardınızda bıraktığınız gibi midir?
2. Jules Verne – İnatçı Keraban (Alfa Yayınları)
Fare dağa küsmüş, dağın haberi yok derler. Peki dağ aslında her şeyin fakında ise ve bir farenin dahi bireysel başkaldırısından korkuyor ise? Jules Verne’nin ilk kez 1883’te yayınlanmış bu eseri, tüccar Keraban Ağa’nın Osmanlı’nın vergilendirme sistemine kendince başkaldırı hikâyesidir. İnatçı mı inatçı Keraban’ın bir gün yine Tophane’den Üsküdar’daki evine geçmeye çalışırken, kendisinden istenen zamlı ücreti ödemeyi kabul etmeyip Hollandalı tütün tüccarı arkadaşı Jan Van Mitten ile tüm Karadeniz’i turlayarak Anadolu yakasına gelmesini konu edinir.
3. Fyodor Mihayloviç Dostoyevski – Yaz İzlenimleri Üzerine Kış Notları (İletişim Yayınları)
Dostoyevski, ülkesindeki kültürel ve ahlaki yozlaşmanın nereden esinlendiğini görmek adına gözlemlerde bulunmak için ilk yurtdışı gezisini Avrupa’ya gerçekleştirmiştir. Ülkesindeki batı hayranlığının Fransız Burjuvasının reaksiyonları ile paralellik göstermesi, Dostoyevski’ye soyluluk nezaketinin altında yatan kibri deşifre edebilmesi adına önemli bir koz vermiştir. Dostoyevski ile birlikte Berlin, Dresden, Paris, Londra, Cenevre, Cenova, Floransa, Milano, Venedik, Viyana gibi yaşlı kıtanın kültürel dokusunu oluşturan şehirleri gezerek, ülkemize de çokça sirayet etmiş “aydın” tanımının sorunsalından ne anladığımız üzerine biraz kafa yoralım ister misiniz?
4. Jorge Luis Borges – Atlas (İletişim Yayınları)
Arjantinli büyük yazar Borges ile dünyayı gezmek fikri kulağınıza nasıl gelir? Borges’in bilinen malum yazarlık yeteneğine ek olarak, “Bilinmeyeni keşfetmek, yalnızca Sinbad ya da Kopernik’e vergi değil. Her insan bir kâşiftir.” düşüncesini savunan bir meraksever olduğunu bilir miydiniz? Borges, eşi Maria Kodama ile birlikte çıktığı Dünya turunda salt İstanbul, Venedik, Atina, Cenevre, Roma, Paris ve Madrid gibi şehirlerde aldığı gezi notlarını değil; bu şehirlerin bitkisini, bahçelerini, insanlarını, mevsimlerini, dillerini, kültürel yaşayış şekillerini kendi yazım üslubuyla bizlere aktarır.
5. Ebû Abdullah Muhammed İbn Battûta Tancî – İbn Battuta Seyahatnamesi (Yapı Kredi Yayınları)
Fas’ın Tanca şehrinde dünyaya gelen İbn Battuta, İslam Coğrafyasının ve Ortaçağın en büyük seyyahı olarak görülür. 14. yy’da yaşamış ve 28 yıl süren uzun bir yolculuk gerçekleştirmiştir. İbn Haldun’un kendisi ile ilgili notları tarihi kaynaklarda geçmektedir. Batılı tarihçiler, İbn Battuta’yı Marko Polo’dan daha geniş bir coğrafyayı gezmesi nedeniyle önde bir yere koyar. Marko Polo’nun aktarımlarını kaleme alan katibi Rustichello’nun bizzat kendisinin eklemede bulunduğu pek çok abartı ve gerçek dışı olay örgüsü nedeniyle, bu kitap en önemli tarihi kaynaklardan biri olarak adledilir. Nitekim Evliya Çelebi Seyahatnamesi’nde de Marko Polo’dakine benzer çok sayıda gerçek dışı betimlemeler ve daha masalsı bir yaklaşım söz konusudur. İbn Battuta’nın gözlemleri ve aktardıkları, kendi döneminde farklı coğrafyaların önemli devlet adamları ve kaynaklarınca da doğrulanması nedeniyle gerçekçi bir eser konumuna erişmiştir. Yapı Kredi Yayınları’nın A. Sait Aykut çevirisi ile tek ciltte topladığı bu eser, gezgin ruhlu ve tarih sever tüm okuyucuların evinde olması gereken kaynak bir kitap.
6. Alexandre Dumas – Kafkasya Maceraları (Kafkas Vakfı Yayınları)
Monte Cristo Kontu ve 3 Silahşörler gibi dünya klasiklerinin yazarı Alexandre Dumas’ın 1858 yılında gerçekleştirdiği Rusya seyahatinin hemen ardından Kafkas Coğrafyası’nda çıktığı tehlikeli yolculuğu kaleme aldığı bu eser; Farısi, Lezgi, Tatar, Kalmuk, Çeçen, Ermeni toplumlarına Batılı gözüyle ele alan ilk örneklerdendir. Bu eserde Dumas’ı halkla birebir temas edip onların adetlerini deneyimlerken veya yine onlar gibi ata binip avlanmaya çalıştığı görsel bir şenlik dünyasında tahayyül edebiliriz.
7. Hans Christian Andersen, Knut Hamsun – İstanbul’da İki İskandinav Seyyah (Yapı Kredi Yayınları)
Andersen bizlere bu sefer masal anlatmıyor. Norveçli şair Knut Hamsun’un da zaten şiir yazmak gibi bir derdi yok bu kitapta. İki Nordik sanatçının tüm Batılı ön yargılarını ceplerine doldurup geldikleri farklı dönemlerdeki İstanbul seyahatlerinin ele alındığı bu eser; kimi zaman kendilerine anlatılan klasik oryantalist Osmanlı tasvirinin aksine farklı gerçekliklerle karşılaşmaları, kimi zamansa kendi dünyalarına ait bakış açısı ile anlamlandıramadıkları dinsel ve lokal ritüellere dair gözlemlerini aktarır. Güncel olarak basımı bulunmayan esere ancak sahaflardan veyahut bizzat Yapı Kredi Yayınları’nın arşivinden ulaşmak mümkün.
8. Amin Maalouf – Yüzüncü Ad/Baldassare’nin Yolculuğu (Yapı Kredi Yayınları)
Dünyanın sonunun geleceğine dair kehanetler yalnızca bugüne özgü bir vaka değil. Keza Lübnanlı büyük usta Maalouf’da bu fikirden yola çıkarak 1665 yılına dönüyor ve Cenevizli Antika Tüccarı Baldassare Embriaco’ya dünyayı kurtarma misyonu yüklüyor. Embriaco bu öyküde, Lübnan’dan yola çıkıp kıyameti engelleyecek bir yazmanın peşine düşüyor. Fakat başlıca sorun; kimsenin bu zamana kadar bu yazmayı hiç görmemiş olduğu. ‘Yazma’nın bilinmezliği ve ehemmiyeti; Allah’ın Kuran’da geçen doksan dokuz adının sıradan ölümlülere bildirilmemiş olan yüzüncüsünü kendi içinde saklamasından kaynaklanıyor.
9. Joseph Piton de Tournefort – Tournefort Seyahatnamesi (Kitap Yayınevi)
Çok yakın duruken bir o kadar da bize uzak kalan Ege Adaları, tarihi geçmişimizin içerisinde yer almakta. Fransız Botanikçi Joseph Piton de Tournefort’un 1700 yılında XIV. Louis’in emri ile 35 Ege ada ve adacığını gezerek; korsan saldırıları, salgın hastalıklar, inanca bağımlı toplumsal yaşam biçimine birebir tanıklık etmesi, bizlere tarihi bir bakıç açısı da sunuyor. İkinci ciltte ise uzun bir İstanbul tasvirinden sonra Anadolu’nun önemli vilayetleri Bursa, İzmir, Tokat, Trabzon, Kars, Ağrı, Amasya, Erzurum ve yörelerinin keşfine çıkıyoruz. Bu eser, Doğu ile Batının kültürel ve ticari bağlarını 18. yy penceresinden bakabilen nadide örneklerden birisidir. Kitap Yayınevi eseri tek ciltte toplamıştır.
10. Prof. Dr. İlber Ortaylı – İlber Ortaylı Seyahatnamesi (Kronik Kitap)
İlber Hoca, akademisyen kimliği ve deniz-derya gibi olan birikiminin yanında aynı zamanda bir medya fenomeni. Bu da tarihin yeni kuşaklara ulaşması ve tarihe olan ilginin devam edebilmesi açısından önemli bir imkân. Hocanın üniversite derslerinde söylediği üzere, gezdiğimiz yerlere öyle boş boş bakarak ve oralarda sadece alış veriş yapıp tıkınarak dönmek pek bir maharet değil. Bilakis bu bir görgüsüzlük biçimi olsa gerek. O halde ne mi yapıyoruz? Büyük tarihçi İlber Hoca refakatinde bir Dünya turuna çıkıyoruz.
Rotamızda; Suriye, Ürdün, İsrail, İran, Azerbaycan, Rusya, Kırım, Özbekistan, Tuna, Bosna, Makedonya, Arnavutluk, Sırbistan, Karadağ, Kosova, Macaristan, Romanya, Eski Avusturya, Yunanistan, İtalya, Malta, İspanya, Portekiz, Litvanya, Estonya, İsveç, Hindistan, Japonya ve Singapur var.
Yukarıda tanıtmaya çalıştığım eserler dışında pek çok kitap aslında detaylıca tanıtılmayı hak ediyor. Fakat okuyucuyu da sıkmamak gerek. Bu nedenle aşağıda salt isimlerini listeleyeceğim kitapları araştırmak da bilmeyenlerin vazifesi olsun.
- Steven Runciman – Bir Gezginin Alfabesi/Bölük Pörçük Anılar (Yapı Kredi Yayınları)
- Johann Wolfgang Goethe – İtalya Seyahati (İletişim Yayınları)
- Heinrich Barth – Heinrich Barth Seyahatnamesi: Trabzon’dan Üsküdar’a Yolculuk 1858 (Kitap Yayınevi)
- Jean Thevenot – Thevenot Seyahatnamesi: Stefanos Yerasimos’un Anısına (Kitap Yayınevi)
- Jules Verne – İskoçya Seyahati (İzdüşüm Yayınları)
- Ebu Muhammed El-Gırnatî – Gırnatî Seyahatnâmesi (Yeditepe Yayınevi)
- Marco Polo – Kubilay Han Üzerine Notlar (Fabula)
- Günümüz Türkçesiyle Evliya Çelebi Seyahatnamesi/2 Ciltlik Kutulu Özel Seri (Yapı Kredi Yayınları)
- Pero Tafur – Pero Tafur Seyahatnamesi (Kitap Yayınevi)
- Jack Kerouac – Yalnız Gezgin (Ayrıntı Yayınları)
- Mehmet Genç – Rotasız Seyyah/Yol Hikâyeleri (Ephesus Yayınları)
- Ernesto Che Guevara – Motosiklet Günlüğü (Everest Yayınları),
- Salih Özbaran – Portekizli Seyyahlar (Kitap Yayınevi)
- Murat Belge – İstanbul Gezi Rehberi (İletişim Yayınları)
- Nigel Cliff – Son Haçlılar / Vasco da Gama’nın Hıristiyan ve İslam Dünyası Arasındaki Mücadelede Dönüm Noktası Kabul Edilen Yolculukları
- Josaphat Barbaro – Anadolu’ya ve İran’a Seyahat (Yeditepe Yayınevi)
- Defterdar Seyfi Çelebi – Türkistan ve Uzakdoğu Seyahatnamesi (Selenge Yayınları)
- Le Corbusier – Şark Seyahati/İstanbul 1911 (Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları)
- Aubry De La Motraye – La Motraye Seyahatnamesi (İstanbul Kitabevi Yayınları)
- Bertrandon De La Broquiere – Bertrandon De La Broquiere’in Denizaşırı Seyahati (Eren Yayıncılık)
- Okan Okumuş – Latin Amerika/Alternatif Bir Gezi Rehberi (Kolektif Kitap)
- Dr. Ömer Çaha – Seyyah ve Derviş/Bir Sosyologun Gezi Notları (Cümle Yayınevi)
- Dr. Ramazan Şeşen – İbn Fadlan Seyahatnamesi (Yeditepe Yayınevi)
- Nasır Xosro – Sefername (Avesta Yayınevi)